طرح‌های مرتعداری و سلامت مرتع (مطالعۀ موردی: مراتع شهرستان تربت‌حیدریه)

مراتع به عنوان منبع تولید گوشت، ‌علوفه، آب و خاک نقش مهمی در اقتصاد کشور برخوردار است، ولی افزایش تعداد بهره­برداران و تعداد دام در مراتع توازن بین تولید و برداشت را از میان برده است. برای جلوگیری از روند صعودی تخریب مراتع اقدام به تهیه و اجرای طرح­های مرتع­داری شده است. در این تحقیق تأثیر اجرای طرح­های مرتعداری بر شاخص­های مختلف نظیر تنوع گیاهی، وضعیت، گرایش مرتع، تولید و درصد تاج پوشش گیاهی در پنج مرتع دارای طرح مرتعداری (تجرود، سنگل آباد، علی آباد، گرماب و دوچاهی) واقع در شهرستان تربت حیدریه مورد بررسی قرار گرفته است. بدین منظور پس از اندازه­گیری شاخص­های مذکور در داخل طرح­های مرتع‌داری (تیمار) و سایت­های مجاور آن به عنوان شاهد با استفاده آزمون تی استیودنت داده­ها مورد آنالیز آماری قرار گرفتند. نتایج مقایسۀ میانگین­ درصد پوشش گیاهی نشان می­دهد درصد تاج پوشش گیاهی مناطق دارای طرح با میزان 64/51 درصد نسبت به منطقۀ فاقد طرح با میزان 5/47 درصد دارای تاج پوشش کل بیشتر معنی­دار در سطح پنج درصد هست. همچنین علی رغم بالا بودن عددی میزان تولید در منطقه دارای طرح (08/73 کیلوگرم بر هکتار) نسبت به منطقۀ فاقد طرح (99/67)، تفاوت معنی­داری مشاهده نشد. میانگین امتیاز نمره وضعیت برای منطقه داخل طرح (4/27) و خارج طرح (4/23) از لحاظ آماری با یکدیگر تفاوت معنی­دار ندارند. اجرای طرح مرتعداری در سه منطقه (تجرود، سنگل آباد و علی آباد) از مجموع پنج منطقه سبب تغییر گرایش مرتع از حالت منفی به ثابت شده است. همچنین اجرای طرح مرتعداری سبب افزایش معنی­دار شاخص­های ناهمگنی شانون-وینر و یکنواختی سیمپسون در داخل طرح نسبت به خارج شده است ولی اجرای طرح مرتعداری تغییر معنی­داری در شاخص غنای مارگالف نداشته است. در مجموع اجرای طرح­ها موجب بهبود شاخص­های سلامت مرتع گشته است. اگر چه برخی شاخص­های مورد مطالعه از لحاظ آماری افزایش معنی­داری نداشته است ولی از لحاظ عددی مقادیر بالایی را به خود اختصاص داده است. از بین شاخص­های تنوع، شاخص­های شانون-وینر و سیپمسون به عنوان حساسترین پارامترها مشخص شدند و در سایر مطالعات پایش پیشنهاد می­گردد استفاده گردند. به عنوان نتیجه­گیری کلی پیشنهاد می­شود طرح­ریزی و اجرا و نظارت طرح­های مرتعداری با دقت بالایی صورت گیرد تا شاهد افزایش کارایی این­گونه طرح­ها بود.